آموزش مداحی ادبیات آئینی( قسمت دوم)- غزل

اینک به اجمال به شرح و توضیح فالبهای شعر فارسی می پردازیم، ابتدا به بیان قالبهای سنتی می پردازیم

غزل

غزل" در لغت به معنی "حدیث عاشقی" است. در قرن ششم که قصیده در حال زوال بود "غزل" پا گرفت و در قرن هفتم رسما قصیده را عقب راند و به اوج رسید.
در قصیده موضوع اصلی آن است که در آخر شعر "مدح" کسی گفته شود و در واقع منظور اصلی "ممدوح" است اما در غزل "معشوق" مهم است و در آخر شعر شاعر اسم خود را می آورد و با معشوق سخن می گوید و راز و نیاز می کند. این "معشوق" گاهی زمینی است اما پست و بازاری نیست و گاهی آسمانی است و عرفانی                                            .
ابیات غزل بین 5 تا 10 ییت دارد و دو مصراع اولین بیت و مصراع دوم بقیه ابیات هم قافیه اند. غزل را می توان به شکل زیر تصویر کرد                                                     :
    

................................. الف          .......................................الف

..................................ب            .......................................الف

.................................ج            ....................................... الف

..................................د            ........................................الف

 

موضوعات اصلی غزل بیان احساسات و ذکر معشوق و شکایت از بخت و روزگار است. البته موضوع غزل به این موضوعات محدود نمی شود و در ادبیات فارسی به غزل هایی بر می خوریم که شامل مطالب اخلاقی و حکیمانه هستند

 هر چند غزل فارسی تحت تأثیر ادبیات عرب بوجود آمده ، بدین معنی که در ادبیات عرب قصاید غنائی رواج یافت (در این زمان قصیده در ایران مدحی بود و غزل فقط در قسمت اول آن دیده می شود) و در قرن پنجم به تقلید از این قصاید غنایی غزل فارسی به عنوان نوع مستقلی از قصیده جدا شد، اما موضوعات غزل فارسی اصالت دارد و مثلاً غزل عرفانی به سبک شاعران ما در ادبیات عرب نادر است.
                

نمونه ای از غزل سعدی:

هزار جهد بکردم که سر عشق بپوشم             نبود بر سر آتش میسرم که نجوشم
   به هوش بودم از اول که دل به کس نسپارم        شمایل تو بدیدم نه صبر ماند و نه هوشم
       حکایتی ز دهانت به گوش جان من آمد           دگر نصیحت مردم حکایتست به گوشم 
      مگر تو روی بپوشی و فتنه بازنشانی              که من قرار ندارم که دیده از تو بپوشم
من رمیده دل آن به که در سماع نیایم                  که گر به پای درآیم به دربرند به دوشم
بیا به صلح من امروز در کنار من امشب                که دیده خواب نکردست از انتظار تو دوشم
  مرا به هیچ بدادی و من هنوز بر آنم                  که از وجود تو مویی به عالمی نفروشم
به زخم خورده حکایت کنم ز دست جراحت          که تندرست ملامت کند چو من بخروشم
مرا مگوی که سعدی طریق عشق رها کن         سخن چه فایده گفتن چو پند میننیوشم          
به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل                 و گر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم 
                    

   نمونه ای از غزل حافظ:

 ای پادشه خوبان داد از غم تنهایی               دل بی تو به جان آمد وقت است که بازآیی        دایم گل این بستان شاداب نمیماند              دریاب ضعیفان را در وقت توانایی
دیشب گله زلفش با باد همیکردم                گفتا غلطی بگذر زین فکرت سودایی
صد باد صبا این جا با سلسله میرقصند          این است حریف ای دل تا باد نپیمایی
مشتاقی و مهجوری دور از تو چنانم کرد         کز دست بخواهد شد پایاب شکیبایی    
یا رب به که شاید گفت این نکته که در عالم    رخساره به کس ننمود آن شاهد هرجایی
ساقی چمن گل را بی روی تو رنگی نیست    شمشاد خرامان کن تا باغ بیارایی
ای درد توام درمان در بستر ناکامی              و ای یاد توام مونس در گوشه تنهایی
در دایره قسمت ما نقطه تسلیمیم               لطف آن چه تو اندیشی حکم آن چه تو فرمایی
فکر خود و رای خود در عالم رندی نیست       کفر است در این مذهب خودبینی و خودرایی
زین دایره مینا خونین جگرم می ده               تا حل کنم این مشکل در ساغر مینایی
حافظ شب هجران شد بوی خوش وصل آمد   شادیت مبارک باد ای عاشق شیدایی

غزل ابتدای مجلس یک سرفصل مهم و بسیار حیاتی برای شروع یک مجلس بحساب می آید