آموزش مداحی- ادبیات آئینی(قسمت هفتم)-قطعه

   قطعه

قطعه شعری است که معمولاً مصراع های اولین بیت آن هم قافیه نیستند ولی مصراع دوم تمام ابیات آن هم قافیه اند. طول قطعه دو بیت یا بیشتر است.  

قطعه را بیشتر در بیان مطالب اخلاقی و تعلیمی و مناظره و نامه نگاری بکار می برند.
قدیمی ترین قطعه ها مربوط به ابن یمین است و از بین شاعران معاصر پروین اعتصامی نیز بیشتر اشعارش را در قالب قطعه سروده است. پروین اعتصامی مناظره های زیادی در قالب قطعه دارد از قبیل مناظره نخ و سوزن، سیر و پیاز و ...... شکل تصویری قطعه به شکل زیر است:

.....................                                    الف///////// ...................... ب
......................                                     ج ////////// ...................... ب
......................                                      د ////////// ...................... ب

آموزش مداحی- ادبیات آئینی(قسمت ششم)-مثنوی

مثنوی

واژه ی مثنوی از کلمه ی "مثنی" به معنی دوتائی گرفته شده است. زیرا در هر بیت دو قافیه آمده است که با قافیه بیت بعد فرق می کند.

از آنجا که مثنوی به لحاظ قافیه محدودیت ندارد بیشتر برای موضوعات طولانی به کار می رود. خصوصیات مثنوی باعث شده است که داستان ها اغلب در قالب مثنوی سروده شوند. علاوه بر داستان سرایی، برای هر موضوعی که طولانی باشد هم از مثنوی استفاده می شود.

 

 

آموزش مداحی- ادبیات آئینی(قسمت پنجم)- قصیده

                                       قصیده

قصیده نوعی از شعر است که دو مصراع بیت اول و مصراع های دوم بقیه ی بیت های آن هم قافیه اند. طول قصیده از 15 بیت تا 60 بیت می تواند باشد                                  .
 

لحن و موضوع قصیده حماسی است و در آن از مدح و مفاخره و هجو و ذم و .... سخن می رود و مسائل دیگر از قبیل مسائل اخلاقی و دینی و وصف طبیعت در قصیده جنبه فرعی دارد.
هر چند قصاید شاعرانی چون ناصرخسرو به موضوعات مذهبی و فلسفی و منوچهری و خاقانی به وصف طبیعت و سنایی به عرفان و مسعود سعد به حسبیه معروفند اما مضمون اصلی قصیده مدح است و در قصاید عنصری و انوری نیز موضوع اصلی مدح کردن شاهان است.
قصیده قالب رایح شعر فارسی از اوایل قرن چهارم تا پایان قرن ششم است و از این تاریخ به بعد غزل اندک اندک جای آن را می گیرد اما اوج قصیده سرائی در قرون پنجم و ششم است. در قرن ششم بر اثر تحولات سیاسی و اجتماعی که رخ می دهد (بر روی کار آمدن سلجوقیان) بازار مدح از رونق می افتد و تصوف رواج می یابد و قصیده که اصل موضوع آن ستایش ممدوح در پایان شعر است جای خود را به دیگر قالب های شعری می دهد هر چند از این دوره به بعد هم قصیده دیده می شود اما دیگر قالب رایج نیست و غزل حتی وظیفه اصلی قصیده که مدح باشد را نیز بر عهده می گیرد.

آموزش مداحی- ادبیات آئینی(قسمت چهارم)- غزل از منظری دیگر

  اما از منظر دیگری می‏توان غزل را به قالب‏‏های مدیحه‏ ای /مرثیه ای/ مناجاتی/ حماسی  تقسیم کرد

نکته ‏ی مهم این است که این تقسیم‏ بندی بار مفهومی و مضمونی دارد و ما باید در انتخاب آن دقت و وسواس قابل ملاحظه ‏ای به خرج دهیم. یک انتخاب نادرست، ناخودآگاه باعث افت جلسه می‏شود.

می‏توان اوج این انتخاب را در غزل‏های ابتدای مجلس جناب آقای خلج جستجو کرد که بسیار سنجیده و طبق خوراک جلسه گلچین شده و به مستمع آماده ارائه می‏شود. به عنوان مثال به گلچین محرم سال 80 و مجموعه‏ های مرثیه‏ ای سال 82 ایشان مراجعه کنید.

نکته: بدانید که از غزلی که بار مرثیه‏ اش بالاست، نمی‏توان در شب یکی از موالید ائمه‏ ی اطهار علیهم‏السلام استفاده کرد، و برعکس، غزل پر از مضامین حماسی و مدح و شادی، به درد جلسه‏ ی مرثیه و شهادت نمی‏خورد. به مثال‏های زیر توجه کنید و خودتان مقایسه کنید:

آموزش مداحی- ادبیات آئینی(قسمت سوم)- انواع غزل

غزل از نظر مضمون به 2 دسته تقسیم میگردد

الف)- غزل کاربردی            ب)- غزل موردی

* غزل کاربردی :غزلی است ،دارای مضامین قوی و پرمحتوا که از نظر کلاس ادبی و شعری، قوی و ظریف است.

در غزل کاربردی به مورد خاصی اشاره نمی‏شود، بلکه باید به تناسب موضوع جلسه، مداح با توان بالا آن‏گونه که فضای جلسه اقتضا می‏کند، آن غزل را ارائه دهد.

مثلاً چند بیت از غزلی از سعدی را می‏توان برای مناسبت‏های مختلف مانند امام زمان عجل‏ الله‏ تعالی‏ فرجه ‏الشریف، از زبان حضرت علی علیه ‏السلام به حضرت زهرا سلام‏ الله‏ علیها، از زبان حضرت زینب سلام ‏الله ‏علیها، حضرت موسی بن جعفر علیه ‏السلام استفاده کرد.

 

کمی روی این ابیات تأمل کنید:

شب فراق که داند که تا سحرچند است       مگر کسی که به زندان عشق دربند است

گرفتم از غم دل راه بوستان گیرم              کدام سرو به بالای دوست مانند است

ز دست رفته نه تنها منم در این سودا      چه دست‏ها که ز دست تو بر خداوند است...

آموزش مداحی ادبیات آئینی( قسمت دوم)- غزل

اینک به اجمال به شرح و توضیح فالبهای شعر فارسی می پردازیم، ابتدا به بیان قالبهای سنتی می پردازیم

غزل

غزل" در لغت به معنی "حدیث عاشقی" است. در قرن ششم که قصیده در حال زوال بود "غزل" پا گرفت و در قرن هفتم رسما قصیده را عقب راند و به اوج رسید.
در قصیده موضوع اصلی آن است که در آخر شعر "مدح" کسی گفته شود و در واقع منظور اصلی "ممدوح" است اما در غزل "معشوق" مهم است و در آخر شعر شاعر اسم خود را می آورد و با معشوق سخن می گوید و راز و نیاز می کند. این "معشوق" گاهی زمینی است اما پست و بازاری نیست و گاهی آسمانی است و عرفانی                                            .
ابیات غزل بین 5 تا 10 ییت دارد و دو مصراع اولین بیت و مصراع دوم بقیه ابیات هم قافیه اند. غزل را می توان به شکل زیر تصویر کرد                                                     :
    

................................. الف          .......................................الف

..................................ب            .......................................الف

.................................ج            ....................................... الف

..................................د            ........................................الف

 

آموزش مداحی - ادبیات آئینی قسمت اول-"قالبهای شهر فارسی"

"قالبهای شهر فارسی"

مقدمه

منظور از قالب یک شعر، شکل آرایش مصراع ها و نظام قافیه آرایی آن است. البته شعر به مفهوم عام خود نه در تعریف می گنجد و نه در قالب، ولی شاعران و مخاطبان آنان، در طی زمان به تفاهم هایی رسیده اند و بدون این که در این تفاهم ناگزیر باشند، شکل هایی ویژه را در مصراع بندی و قافیه آرایی شعر به رسمیت شناخته اند.بدین ترتیب در طول تاریخ، چند قالب پدید آمده و شاعران کلاسیک ما کم تر از محدوده ی این قالب ها خارج شده اند. فقط در سده ی اخیر، یک تحول جهش وار داشته ایم که اصول حاکم بر قالب های شعر را تا حد زیادی دستخوش دگرگونی کرده است.